KİLİS EVİ:
Kilis’te tüm evler avlulu (havuş) olup; taş, kerpiç ve leften (Kilis ve yöresinde taş ocaklarından çıkarılan kirli beyaz renkli yapı taşı) yapılmıştır. Yaşam havuşa dönük olduğundan pencereler avluya açıktır. Dışarıya yani sokak ve caddeye açılan pencere çok azdır.
Geleneksel ‘Kilis Evi’ avlu, mutfak odalar ve mağaralardan oluşur.
Genellikle tek katlı olan kerpiç evler kırsal kesimde, bir ve iki katlı taştan yapılmış konutlar da kent merkezinde, eski Kilis yerleşiminin (Hindioğlu Mahallesi, Tekye Mahallesi,Çaylak Mahallesi, Ketenciler Mahallesi, Salih Efendi Sokak, Hacı Ömer Ağa Sokak, Abidin Ağa Caddesi, Akcurun Caddesi) bulunduğu mahalle ve sokaklardadır. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü olarak kullanılan “Neşet Efendi Konağı (1924/1925), Dağlı Ahmet Bey Konağı, Eski Kaymakam Evi, Süpürgeci Konağı, Müftü Salih Efendi Konağı, Hacı Mehmet Efendi Konağı (1895), Yahya Efendi Konağı (1880/1890), Hacı Muhammed Efendi Konağı / Akıncı Konağı (1895), Kulaksız Binbaşı Konağı ve Mısırlıoğulları Kantarması (kırsal kesimdeki iki katlı ağa evlerine yörede ‘kantarma’ denir) önemli sivil mimari örnekleridir.
Bunlardan “Neşet Efendi Konağı (Kilis Müzesi)” , “YOYAV (Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı)” ait yapı (Prof.Dr.Alaiddin YAVAŞÇA’nın doğup, büyüdüğü ev) ve “Çok Amaçlı Toplum Merkezi-ÇATOM (Bu yapı 1850 yılında Ermeni kökenli Toros Ağa tarafından konak olarak yaptırılmış daha sonra Şehit Sakıp İlkokulu olarak hizmet vermiştir.) her zaman gezilip görülebilecek mekanlardır.
NEŞET EFENDİ KONAĞI :
Neşet Efendi Konağı, merhum Neşet Topaloğlu tarafından O Yıl1arda kendisi “Mimar’us Sultan” lakabı ile anılan Halepli Mimar Hacı Ahmet Usta ve kalfalarına yaptırılmıştır. Bu usta aynı zamanda, Kilis Hükümet Konağını da yapmıştır.
Bina bir bodrum ve 2 üst kattan oluşur. Birinci kat 6 oda, salon, mutfak, banyo ve tuvaletten oluşmaktadır.
Tam kargir olarak inşa edilen konakta, Kilis’in meşhur Kesmelik taşları kullanılmıştır. Bu taşlar Kilis’teki ustalar tarafından işlenmiştir. Bina hemen çatı altından yassı demirler ile sağlamlaştırılmıştır. Bina geniş bir çatıya gereksinim duymuştur. Çatı Naccar (marangoz)Mehmet Usta tarafından, iç doğramaları, panjur ve kapıları (gomalak) ise Naccar Halit Usta tarafından yapılmıştır. İç duvar sıvaları Kilis’te kullanılan kireç ve kendirlerle hazırlanan malzeme ile sabun sıva olarak sıvanmıştır. Binanın mermer ve fayansları İtalya’dan deniz yoluyla İskenderun üzerinden Kilis’e getirilmiştir. Birinci katta bulunan odalar fayans, büyük oda kırmızı ve beyaz İtalyan mermerleri ile mutfak ve banyonun bulunduğu ufak salon ise Gaziantep mermeri ile döşenmiştir. Merdivenler Gaziantep mermerinden yapılmıştır. Söz konusu binanın yapımına 1925 yılında başlanmış olup, 1927 yılında tamamlanmıştır
Binada ayrıca yağmur suyu toplamak için su sarnıcı vardır. Ağzı da birinci kattadır. 2. katta ise, yine odalar fayans karolar ile büyük salon ise tamamen İtalyan mermeri ile döşelidir. Mutfak, banyo, küçük salon ve merdivenler aynen birinci katta olduğu gibidir.
Binanın su gereksinimi biri binanın içerisinde olmak üzere toplam iki kuyu ile sağlanırdı. Kuzey kısmında demir parmaklıklar ile çevrili idi. Kuzey ve güneyinde havuz ve çiçek bahçeleri vardı. Bahçe Mersin’den getirilen çiçekler ve nadide çam ağaçları ile süslüydü. Güney kısımda tavus kuşlarının bulunduğu bir kümes vardı. Ayrıca doğusunda ambar, atlar için ahır ve arabalar için iki adet garaj bulunuyordu.
Konak özellikle 1930’lu ve 40’lı yıllarda Türkiye Suriye sınır Valileri görüşmelerine ev sahipliği yapmış, Gaziantep Halep Valilerini konuk etmiştir.
Neşet Efendi’nin eşi Rukiye Hanım (Topaloğlu) 19 Temmuz 1940’ta, Neşet Efendi (Topaloğlu) da 6 Nisan 1969’ da vefat etmiştir.Neşet Efendi’nin vefatına kadar geçen sürede konak, tüm aile fertleri için yaz aylarında beraber olup, birlikte tatil geçirme mekanı olmuştur. Binanın sahibi Neşet Topaloğu öldükten sonra çocuk1arı söz konusu binayı satılığa çıkarmışlardır. Bina o günlerde 1.700.000 TL ‘ye başka şahıslara satılmıştır. Yıkılmakla yüz yüze kalan binayı 1979 yılında Kü1tür Bakanlığı 5.000.000 TL ye kamulaştırmıştır. Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü) o yıllarda 13.000.000 TL.harcayarak binayı restore ettirmiştir
Daha sonra bir protokolle Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nün kullanımına
devredilmiştir.1986-2008 Yılları arasında İl Halk Kütüphanesi olarak hizmet vermiştir.Kilis’in 1995 yılında il olmasıyla 1. Kat İl Kültür Müdürlüğüne tahsis edilmiş, 2. Kat Kütüphane olarak devam etmiştir.2008 Yılında bina müze yapılmak için boşaltılmış.Bina Müze yapılmak üzere 2009 yılında Kültür varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne tahsis edilmiştir.20 haziran 2012 Tarihinde de Kilis Etnoğrafya Müzesi olarak hizmete açılmıştır.
AHMET BEY KONAĞI:
Kilis’te “Konak Tipi” yapıların en güzel örneklerinden biridir.
Kilis eşrafından Ahmet Bey’e ait olup “Ahmet Bey Konağı” olarak bilinmektedir. Yöresel kesme taştan yapılan yapının sokağa bakan iki cephesi vardır. Avluya kemerli bir kapıdan girilmekte, avlunun batı ucunda tek parça taştan oluşmuş kuyu, konağın dikkati çeken önemli bir ayrıntısıdır.
Yapının haremlik ve selamlık olmak üzere iki girişi, vardır.
AKINCI KONAĞI
Asıl adı ‘Hacı Muhammed Efendi Konağı’dır.1895 yılında eşi vuslat hanım için yaptırmış olup,sonradan ayrılan bitişik yapı ‘selamlık;bu ana binada haremlik olarak kullanılmıştır.Şimdi ki malikleri (sahipleri), Akıncı ailesi olduğundan dolayı Akıncı Konağı olarak anılmaktadır.Konakta 12 oda, 2 mutfak, 2 büyük salon, 2 mağara ve 2 su kuyusu bulunmaktadır.
